غدهٔ تیروئید روي گردن، درست در زيــر سیب‌آدم قــرار دارد. اين غده شــبيه پروانه اســت كه دو بال (يا دو لوب) آن در دو طرف گردن قرار دارد. وظیفهٔ تیروئید، ساخت و ذخیرهٔ هورمون تیروئید و آزادکردن آن به داخل جريان خون است. هورمون تیروئید روي همه سلول‌های بدن اثر می‌گذارد و بــه كنترل اعمال بــدن كمــك می‌کند.

تیروئید بخشی از سیستم غدد درون‌ریز بدن است و هورمون‌هایی ترشح می‌کند که به تنظیم سطح انرژی و متابولیسم بدن کمک می‌کنند. به طور معمول، تیروئید با آزادسازی مقدار ثابتی از هورمون‌های تیروئید، عملکردهای مختلف را تنظیم می‌کند.

مشکلات این غده می‌تواند باعث عدم تعادل هورمون تیروئید شود که به شکل‌های مختلف، بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. عدم تعادل تیروئید می‌تواند مشکلات خلقی از جمله افسردگی و اضطراب را نیز به وجود بیاورد.

ميزان توليد هورمون تيروئید، به‌وسیلهٔ غدهٔ ديگري به نام هيپوفيز تنظيم می‌شود كه هيپوفيز هم تحت كنترل قسمتي از مغز یعنی هيپوتالاموس است.

غدد تیروئید، هيپوفيز و هيپوتالاموس هر سه با هم در تنظيم هورمون تیروئید در بدن نقش دارند. عمل هيپوفيز شبيه ترموستات است. همان‌طور كه ترموستات دماي اتاق را تنظيم می‌کند، هيپوفيز هم میزان هورمون تیروئید را در خون تنظيم می‌کند.

عمل تیروئید ســاختن هورمون تیروئید و آزادکردن آن به طور مســتقيم به داخل جريان خون و حفظ آن در حد طبيعي است.

اگر هورمون تیروئید به‌اندازه كافي وجود نداشته باشد، هيپوفيز غدهٔ تیروئید را براي توليد هورمون تحريك می‌کند(با آزادکردن هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH)، وقتي سطح هورمون تیروئید در خون به حد طبيعي رسید، هيپوفيز توليد TSH را كم می‌کند تــا از توليد زيــاد اين هورمون پيشگيري شود. بدین شکل تعادل در سیستم هورمونی بدن برقرار می‌شود.

دو مورد از رایج‌ترین مشکلات غدهٔ تیروئید، کم کاری و پرکاری تیروئید است که در ادامه به آن ها پرداخته می شود.

کم کاری تیروئید(هیپوتیروئیدیسم) چیست؟

اگر توليد هورمون توسط غده‌ی تیروئید كاهش يابد، فرد دچار کم‌کاری تیروئید می‌شود. در این بیماری، بدن به‌اندازهٔ کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند.

این مشکل در زنان و افراد بزرگسال بیشتر است. كســي كه کم‌کاری تیروئید دارد، ســطح TSH او بــه علت تحريــك بيش از انــدازه غده تیروئید، افزایش می‌یابد.

کم‌کاری تیروئید می‌تواند توانایی تفکر را تحت‌تأثیر قرار دهد و می‌تواند یادگیری چیزهای جدید را دشوار کند و ممکن است بر روحیه افراد نیز تأثیر بگذارد.

افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است علائمی از افسردگی یا زوال عقل را تجربه کنند که برخی از آنها را اصطلاحاً علائم سوداوی می‌نامند. کم‌کاری تیروئیـد در بزرگسـالان موجـب بـروز ناهنجـاری در خلق‌وخو و رفتـار، ماننـد اضطـراب و افسـردگی و اختلال  حافظــه می‌شود.

علل اختلال در عملکرد غده تیروئید

غده تیروئید ممکن است به دلایل زیر دچار برخی اختلالات شود:

• قرار گرفتن تحت فرآیندهای پرتودرمانی و سایر اشعه‌ها؛
• عوارضی که استفاده از برخی داروها بر تیروئید دارد؛ به عنوان مثال داروههای حاوی یون لیتیم از این دسته هستند.
• اختلالات تیروئید دوران بارداری در اثر عملکرد برخی آنتی بادی‌ها که در دوران حاملگی ساخته می‌شوند.
• اختلال و نقص در غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس؛
• کمبود عناصر ضروری مثل ید در بدن؛
• عملکرد ناکارآمد تیروئید از بدو تولد؛

علت اختلال تیروئید ممکن است چیزی غیر از این موارد نیز باشد.

علائم و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید

در اثر این اختلال و به علت كاهش هورمــون‌ها، فعاليت بدن كاهش می‌یابد؛ در نتيجه فرد ممكن است نشانه‌های زیر را تجربه کند:

• خستگی؛
• افزایش وزن؛
• پوست خشک؛
• احساس سرما؛
• موهای خشک و زبر؛
• ریزش مو؛
• گرفتگی صدا، خشن شدن صدا؛
• یبوست؛
• پوست مایل به زرد؛
• بزرگ‌شدن غده تیروئید؛
• تضعیف حافظه و فراموشی؛
• گیجی؛
• کاهش تمرکز حواس؛
• افسردگی؛
• رفتار غیرمعمول؛
• پریودهای نامنظم؛
• نازائی؛
• درد عضلات؛
• عدم تناسب اندام؛
• كاهش ضربان قلب؛
• كاهش درجه حرارت؛
• فراموشی مکرر مسائل به صورت غیرطبیعی؛
• تشدید خونریزی قاعدگی؛
• خواب آلودگی به صورت مداوم؛
• بی حس شدن مقطعی دست و پا؛
• ورم کردن صورت و چشم؛
• گواتر؛

ممکن است برخی علائم نادر همچون ترشح مایعات از سر پستان نیز در برخی افراد دیده شود.

پرکاری تیروئید چیست؟

اگر غــده تیروئید مقدار زيــادي هورمون تیروئید توليد كند، به اين حالت هيپرتيروييديسم (پركاري تیروئید) می‌گویند. در فردي كه تیروئید پــركاری دارد ســطح TSH خــون بــه علت افزايش هورمون تیروئید، كاهش می‌یابد.

هيپوفيز بايــد تحريــك تیروئید را كاهش دهد تا سطح هورمون تیروئید كاهش يابد. پرکاری تیروئید که به‌عنوان تیروئید پرکار نیز شناخته می‌شود، هنگامی اتفاق می‌افتد که بدن بیش از حد هورمون تیروئید تولید کند.

بسیاری از افرادی که تیروئید بیش از حد فعال دارند، نوعی از علائم اضطراب را تجربه می‌کنند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که افسردگی نیز بین این افراد بسیار شایع است که ۶۹٪ افراد مبتلا به پرکاری تیروئید را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

علائم و نشانه های پرکاری تیروئید

افزايش هورمون تيروئید ســبب افزايش سرعت فعالیت‌های بدن می‌شود؛ در نتيجه آن فرد دچــار نشانه‌های زیر می‌شود:

• عصبانيت و تحریک‌پذیری؛
• ضربان قلب سريع و نامنظم؛
• عدم تحمل گرما و تعريق زياد؛
• لرزش دست؛
• كاهش وزن؛
• افزايش اشتها؛
• تغيير در اشتها؛
• افزايش حركات روده؛
• خستگي؛
• ضعف عضلانی؛
• بزرگ‌شدن غده تیروئید (گواتر)؛
• اختلال در خواب (مثلاً بی‌خوابی)؛
• تنفــس كوتاه بخصــوص در هنــگام ورزش‌کردن؛
• نازائي؛
• سوزش چشم، دوبيني، تاري ديد؛
• افسردگی؛
• اضطراب؛
• رفتارهاي غيرمعمول؛

این علائم در افراد مختلف متفاوت است.

گواتر چیست؟

بزرگ‌شدن غدهٔ تیروئید را گواتر می‌نامند. بزرگ‌شدن تیروئید به علت درست کارنکردن آن اســت كه می‌تواند به شكل پركاري و يا کم‌کاری تیروئید باشــد.
گواتر ممكن است در نتيجه ندول‌های تیروئید و يا التهاب غده تیروئید هم ايجاد شود. ندول تیروئید (گره تیروئید) تودهٔ ســفت در غده تیروئید اســت كه بيشــتر در افراد مســن ايجاد می‌شود.

اكثــر ندول‌ها بی‌ضرر بوده و نياز به درمان ندارند؛ اما گاهي ممكن اســت اين ندول‌ها سرطاني بوده و يا ســبب پركاري تيروئید شوند.